waarom storytelling ons alleroudste kapitaal is
Het is misschien een nostalgische gedachte, maar ooit verzamelden we ons op een dorpsplein — of in een dorpskrans, of onder een olijfboom — om te luisteren naar een stem. Een verteller proefde de stilte, haalde adem, sprak, en wij lieten onze oren zakken in de schoot van het verhaal. Geen slide deck, geen “mute”-knop, geen scroll-verleiding. Alleen een stem in de ruimte.
Ik leerde dat ritueel kennen in Spanje (en zoemen de herinneringen aan Cuba nog zachtjes mee). Een buurman schuift aan bij de koffie: “Hoy mi perro…” en de hond, de moeder, een klus in de boomgaard worden verteld alsof ze deel zijn van een oude melodie — en je luistert, niet omdat je móét, maar omdat je wil. En neem nou een flamencozaaltje in Zuid Spanje: één stem, een gitaar – en het verhaal uit de tenen, over verdriet of vreugde, over het alledaagse leven, zonder opsmuk maar vol belofte en tot in de diepste krochten van de emotie bezongen.
En dan – zoom uit – naar onze moderne consumptiemaatschappij: series, clips, reels, binge-marathons, Tik-Tok. Verhalen worden geconsumeerd als een middelmatige hamburger langs de snelweg. Snel, smakelijk, hap-slik-weg en weer snel vergeten. Wat doen onze hersenen eigenlijk als we alleen nog passief verhalen tot ons nemen? En wat betekent dat voor organisaties die denken: “We presenteren onze missie in 3 sliden en klaar.”
Het oude mechanisme: vertellers, cuentos, flamenco
Er was een tijd dat specialisten rondtrokken: dorpen, stadjes, markten – verhalen vertelden: sagen, sprookjes, sterke verhalen. Het publiek luisterde. De emotie werd gedeeld: angst, blijdschap, spanning.
In Spanje is de orale verteltraditie nog zichtbaar – de website van de Spaanse vertellersvereniging spreekt over „narración oral“ en vertellers, cuentistas, cuentacuentos. (narracionoral.es) Het woord cuento betekent letterlijk “verhaal” of “vertelling”.
En dan de flamenco. Want het is niet alleen muziek of dans, het is ook verhalen vertellen – over leven, dood, hoop, pijn. Elk „palo” (stijl) van de flamenco heeft zijn eigen karakter, ritme, emotie — en daarmee zijn eigen verhaal. (Tablao Flamenco 1911)
Dus: dorpsverteller, cuentacuentos-kring, flamenco-vertelling. Het zijn rituelen. Het zijn vormen van aandacht. Stem + ruimte + emotie.
Waarom dit niet louter nostalgie is
Omdat storytelling iets doet met ons brein. Verhalen wekken empathie, we activeren ons vermogen om te luisteren, mee te voelen, te verbinden. En als we alleen nog maar passief consumeren – Netflix totdat de klok zegt stop – dan verleren we die vaardigheid.
Verhalen op schermen worden korter. De spanningsboog krimpt. De ontvanger wil “to the point”. Ik merk het: zelfs in organisaties – bulletpoints, “in 30 seconden de kern”, presentatie zonder wandelvergadering, koffieklets in 3 minuten. Terwijl buiten de koffieautomaat het verhaal wel degelijk blijft hangen (als je het toestaat).
En ik denk: als een verhaal geen tijd heeft gehad om in de ziel van de verteller te marineren — dan is het anekdote geworden. Leuk op een verjaardag, prima als ‘vulling’, maar niet meer als ritueel. Niet meer als verbinding.
Storytelling in organisaties: waar zit de breuk?
In mijn werk met organisaties zie ik dat de tijd, de ruimte, de luisteraar vaak ontbreken. Het “vertel-verhaal” wordt vervangen door “verklaar-slide”. Terwijl het format van een goed verhaal helder is: een stabiele kern, een hook, een plot, een twist, een persoonlijke insteek. De bedenkers van TEDx begrepen dat en maakten er een nieuw format van, gebaseerd op het oude vertelprincipe. Volgens de formats van TEDx (max. 18 minuten, focus) is er een methodiek voor krachtige verhalen. (pepbruno.com)
In organisaties wordt tegenwoordig teveel gedacht in “micro-pitch”, “elevator-speech”, “kort en krachtig”. Ja, dat kan nodig zijn. Soms. Maar het betekent ook dat we het ritueel van luisteren of vertellen in kring opgeven. En dat is zonde. Want of je nu een verhaalkunstenaar bent zoals ik, of een manager, of een veranderaar — jouw verhaal verdient tijd. Je publiek verdient adem.
Onze gemakzuchtige hersenen & de valkuilen
Het gemak is verleidelijk: consumptie zonder inspanning. Scrollen zonder luisteren. Binge zonder reflectie. In organisaties: “drie boodschappen in drie slides” in plaats van “één verhaal met ademruimte”.
Maar de valkuil is dat we gaan geloven dat verhaal hetzelfde is dan een informeel, in bulletpoint verpakte boodschap. Hele generaties groeien op met de idee dat luisteren geen kunst meer is. Terwijl precies wanneer we de tijd nemen, er winst ontstaat: betrokkenheid, betekenis, verbinding.
Zoals ik zei: Een verhaal dat niet de tijd heeft gekregen om te groeien in de ziel van de verteller, is een snel en anekdotisch verhaal. Leuk op een verjaardag, maar net als een Netflix-serie, ook vulling voor de stiltes.
Waarom juist nu het ritueel van storytelling relevant is
- Mensen hunkeren naar stem en aandacht. Niet alleen naar informatie.
- Organisaties willen niet alleen doen, maar betekenis geven. En daarvoor is verhaal nodig.
- In een tijd van versnelling is een verhaal met ruimte juist een zeldzaamheid — dus een kracht.
- Jij, als verteller (kunstenaar, mediamaker, installatiemaker, muzikant), kent dit: verhalen vertellen is levenswijze. Dus neem het ritueel weer in handen.
Oproep – voor organisaties én voor jouzelf
Organisaties: maak ruimte. Voor verhalen die niet direct ‘meetbare’ KPI’s opleveren. Voor wandelvergaderingen waarin stemmen en oren anders gaan staan. Voor koffiekringen waarin het verhaal blijft hangen.
Verteller (jij): vertél. Vertel uit je tenen. Neem de tijd. Laat het verhaal borrelen in jouw ziel. Wees geen lukkerige slideverteller, maar ritueeldrager van stem & ruimte.
Want als we alleen nog passief verhalen consumeren — kijken, scrollen, klikken — dan verleren we de kunst van het luisteren. En dan verliest storytelling zijn kracht. En juist die kracht is wat ons verbindt.
Slot:
Op het dorpsplein, in de Spaanse cuentacuentos-kring, in de flamenco-zaal zat de kern van storytelling: mens tot mens, stem tot stem, hart tot hart. Laten we — ook in de snelle wereld van organisaties — die kern vasthouden. Want zonder aandacht: geen verhaal. Zonder verhaal: geen verbinding.
Voor wie verder wil lezen:
Een paar mooie bronnen over de kunst van het vertellen — van de Spaanse cuentacuentos tot de neurochemie van luisteren.
Noten:
- De term cuento betekent letterlijk “verhaal” of “vertelling” in het Spaans. (Wikipedia)
- De organisatie van vertelkunst in Spanje (narración oral, cuentacuentos) is actief, zie onder andere de Spaanse vereniging voor orale vertelkunsten. (narracionoral.es)
- Over de structuur van het vertelformat (zoals bij TEDx) is gepubliceerd dat er een duidelijke methodiek is: kernidee, structuur, tijdslimiet van circa 18 minuten is gangbaar. (pepbruno.com)
- De kunst van de flamenco als verhaalvorm: elk palo (stijl) draagt emoties, ritme en verhaal. (Tablao Flamenco 1911)
- Neurowetenschappelijk onderzoek toont aan dat tijdens het luisteren naar goed opgebouwde verhalen de hersenactiviteit van spreker en luisteraar synchroon kan lopen (neural coupling), en dat verhalen oxytocine vrijmaken — het zogeheten “knuffelhormoon” dat empathie en verbinding versterkt. Zie o.a. Hasson et al. (2012), Brain-to-brain coupling: a mechanism for creating and sharing a social world, Trends in Cognitive Sciences, 16(2), 114–121 (DOI), en Zak (2015), Why Inspiring Stories Make Us React: The Neuroscience of Narrative, Cerebrum: The Dana Forum on Brain Science (PubMed).
Tanja Nabben blogt 
Plaats een reactie